สารนิพนธ์นี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการคือ 1. เพื่อศึกษาเนื้อหาในอัชฌัตติกายตนสูตร . เพื่อศึกษาการเจริญวิปัสสนาภาวนาในอัชฌัตติกายตนสูตรโดยศึกษาข้อมูลจาก คัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเอกสารอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องรวบรวมสรุปวิเคราะห์เรียบเรียงบรรยายเชิงพรรณนา ตรวจ สอบโดยอาจารย์ที่ปรึกษาจากการศึกษาพบว่า 

             อัชฌัตติกายตนสูตร มาในพระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย มหาวารวรรค พระพุทธเจ้าทรงแสดง อัชฌัตติกายตนสูตร คือการเจริญอริยสัจ 4 ได้แก่ 1) ทุกข์อริสัจ คืออายตนะภายใน 6 ประการ ได้แก่ (1) จักขวายตนะ (2) โสตายตนะ (3) ฆานายตนะ (4) ชิวหายตนะ (5) กายายตนะ (6) มนายตนะ 2) ทุกขสมุทยอริยสัจ 3) ทุกขนิโรธอริยสัจ 4) ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจเป็นต้น ท่านให้น้อมทำความเพียร ให้เห็นแจ้งตามความเป็นจริง ของหลักอริยสัจ 4 คือ 1) การเกิดขึ้นของอายตนะภายใน 6เป็นทุกขอริยสัจ 2) ความอยาก คือกามตัณหา ภวตัณหา และวิภตัณหา ในอายตนะภายใน 6เป็นทุกขสมุทยอริยสัจ 3) การดับไปของตัณหา ที่เกิดจากอายตนะภายใน 6 เป็นทุกขนิโรธอริยสัจ 4) การปฏิบัติตามมรรคมีองค์ 8 และน้อมจิตไปสู่การดับของตัณหา ที่เกิดจากอายตนะภายใน 6 เป็นทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ เป็นต้น

          การเจริญวิปัสสนาภาวนาในอัชฌัตติกายตนสูตร พบว่าอายตนะภายใน มีฐานใน
การเจริญภาวนา อยู่ที่อริยสัจ 4 ประการ คือ 1) ทุกขอริยสัจควรกำหนดรู้ด้วยปัญญาญาณ ได้แก่ กำหนดรู้อายตนะภายใน 6 ประการ โดยอาการที่มันปรากฏตามความเป็นจริง คือความเป็นไตรลักษณ์ 2) ทุกขสมุทยอริยสัจ คือความขัดแย้ง ความต้องการให้สิ่งที่เกิด-ดับ เป็นไปตามความอยาก นี้ควรละ 3) ทุกขนิโรธอริยสัจ คือการน้อมจิตไปสู่ความดับ ควรทำให้แจ้ง 4) ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ ควรเจริญให้มาก เป็นต้น อริยสัจ 4 ประการนี้ ผู้ปฏิบัติพึงทำความเพียร เพื่อเกิดวิปัสสนาญาณรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา การรู้เห็นตามเป็นจริง ในอริยสัจ 4 อย่างนี้ 3 รอบ 12 อาการ อย่างนี้หมดจดดีแล้ว เมื่อนั้นจึงได้ชื่อว่าเป็นผู้ตรัสรู้

           This research paper consists of 2 objectives as follows; (1) to study the teaching found in Ajjhattikāyatana sutta and (2) to study the development of Vipassanā meditation practice in Ajjhattikāyatana sutta.Theresearch methodology is documentary based on references of Theravāda Buddhist scriptures and other relateddocuments, then accumulated to be analyzedand summarized, edited, corrected andverified by advisor. From the study, it was found that;

           Ajjhattikāyatanasuttais fromSuttanta, Sangyuttanikāya, Mahāvāravagga.In Ajjhattikāyatana-sutta, the Buddha preached the way to develop Four Noble Truths: 1) Dukkha-ariyasaccarefers to 6 innerspheres of perception (Salāyatana) which are cakkhāyatana, sotāyatana, ghānāyatana, jivhāyatana, kāyāyatana, manāyatana, 2) Dukkhasamudaya-ariyasaccaor the noble truth of suffering origin, 
3) Dukkhanirodha-ariyasacca, 4) Dukkhanirodhagāminīpaṭipatā-ariyasaccaetc. Heencouraged Bhikkhusto practice energetically in order to realize the truth accordingly; (1) the arising of 6 inner spheres of perceptionisDukkha-ariyasacca (2) craving insensual desire, existence and non-existence desire contacted with 6 inner spheres of perception is called Dukkhasamudaya-ariyasacca, (3) the cessation of craving which arises from6 inner spheres of perception is calledDukkhanirodha-ariyasacca, (4) the following Noble Eightfold Path and concentrating to cessation of cravingswhich arise from 6 inner spheres of perception is called Dukkhanirodhagāminīpaṭipatā-ariyasacca.

           Vipassanā meditation practicein Ajjhattikāyatana-sutta was seen that 6 inner spheres of perception arethebases of insight practice following Four Noble Truths as follows: 1) Dukkha Ariya-sacca should be set to know 6 inner spheres of perception by their true manners, impermanence, 2) Dukkhasamudaya-ariyasaccashould be abandoned, 3)Dukkhanirodha-ariyasaccaor walking to cessation should be clearlydone, and 4) Dukkhanirodhagāminīpaṭipatā-ariyasaccashould be fully developed. These 4 Noble Truthsshould be rightly applied forinsight practice energetically in order to realize that this issuffering, this origin of suffering, this the cessation of suffering, and this the way to cease away all sufferings. TheseFour Noble Truths should also be realized for 3 rounds, 12 mannerscompletely, rightly,only then one can be a Noble One who complete enlightened